Nazwisko Gawin wywodzi się od łacińskiego imienia Gabinus (Gavinus) oznaczającego „pochodzącego z Gabinum”, miasta w Italii. Święty Gawin był męczennikiem chrześcijańskim żyjącym w II wieku na Sardynii.
Święty Gawin (obraz D. Desanti)
Imię Gawin stanowiło ponadto słowiańską przeróbkę walijskiego/irlandzkiego imienia Gawain (Gwalchgwyn) – rycerza Okrągłego Stołu, siostrzeńca króla Artura. Niektórzy historycy uważają, iż pojawienie się tej nazwy osobowej w średniowiecznej Polsce ma związek z fascynacją rycerstwa popularnymi wówczas w Europie legendami arturiańskimi. Na uwagę zasługuje w szczególności XIV-wieczny poemat „Pan Gawen i Zielony Rycerz„, traktujący o walecznym rycerzu Gawenie (Gawinie).
Pan Gawen i Zielony Rycerz – oryginalny manuskrypt, artysta nieznany
Przodkowie wszystkich Gawinów zamieszkujących przynajmniej od XVI wieku w powiecie otwockim i piaseczyńskim (Kępa Gliniecka, Glinki, Grochowa, Pęchery, Bogatki, Góra Kalwaria, Moczydłów, Dziecinów, Kępa Nadbrzeska, Otwock, Józefów) wywodzili się z nadwiślańskich Glinek i Żelawina w dawnej parafii Góra Kalwaria (zwanej od czasów bp. Stefana Wierzbowskiego Nową Jerozolimą), którego znaczną część stanowi obecna wieś Glinki (dawne wsie Julianów i Kępa Gliniecka) oraz wyspa wiślana w pobliżu dzisiejszego mostu kolejowego w Górze Kalwarii .
Parafia rodowa Gawinów w Górze Kalwarii (Nowej Jerozolimie) pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Starszy, drewniany kościół znajduje się obecnie w Zwoli Poduchownej
Najstarsza wzmianka o Glinkach w nieistniejących już księgach ziemi czerskiej pochodzi z 1407 roku. Od początku była to wieś szlachecka, gniazdo rodu Glinieckich herbu Korab. Jeszcze w 1576 roku dziedziczyła tu częściowo Zofia, wdowa po Wojciechu Glinieckim, ale już w innych częściach gospodarowała szlachta zagrodowa – Grobiccy i Piotrowscy.
Znaczny udział szlachty zagrodowej w tej wsi był przyczyną, że jeszcze do XX w. na mieszkańców mówiono Krawaciarze (podobno do pracy mieli chodzić „pod krawatem”) czy rzadziej Kapeluszniki, gdyż powszechnie uważali się za potomków szlachty.
W 1678 roku wieś przeszła w ręce Bielińskich, właścicieli rozległych dóbr otwockich, a po 1827 należała m.in. do Wilsonów, Radzińskich, Łuniewskich.
Herb Korab Glinieckich
Wieś Żelawin (Żelawino) notowana jest w księgach ziemi czerskiej od 1409 roku, mając związek z rządcą czerskiego zamku – Dziersławem z Żelawina, w czasach gdy naszym Księstwem Mazowieckim władał książę Janusz I Starszy.
Pieczęć piesza księcia Janusza I Starszego z 1376 roku.
Wieś była znakomicie położona geostrategicznie – na wyniosłej kępie rzecznej, do dziś zwanej Kopcem, tuż nad samą Wisłą, w pobliżu dogodnego przewozu połączonego z Bindugą Wojewodzińską, czyli przystanią flisacką ulokowaną niedaleko późniejszej kaplicy św. Antoniego. Na osi dawnego Żelawina, na wiślanej skarpie mieściła się prastara górska parafia istniejąca tu przynajmniej od czasów biskupa poznańskiego Bogufała, czyli od roku 1252.
Widok z Żelawina w stronę Wisły, na horyzoncie z lewej strony kościół w Górze Kalwarii
W najbliższym sąsiedztwie Żelawina (ok. 3 km) znajdował się wreszcie warowny zamek mazowieckich Piastów, skąd w latach 1247-1526 władano Księstwem Czerskim, a nierzadko i całym Mazowszem.
Ówcześni właściciele wsi – Żelawscy herbu Pobóg – występują w źródłach pisanych jeszcze w 1576 roku, po czym wieś przechodzi w ręce innych okolicznych rodów. W 1450 roku Żelawin dzielił się na trzy części Grodzisko, gdzie zamieszkiwali Żelawscy oraz Stankowo Wągrody i Długie Łąki, które zamieszkiwała z kolei nakonieczna szlachta, zdegradowana już wówczas do poziomu „kmieci i zagrodników”. Do wsi przynależał również przewóz Jelita (notowany od 1490 roku), którego nazwa, stale obecna na ustach przepływających przez Wisłę, wyparła w końcu odsuniętą bardziej od rzeki nazwę Żelawin.
Przewóz wiślany z dawnych Jelit (Kępy Glinieckiej) do Góry Kalwarii (zbiory K. Eggert)
W XVI-XVII wieku w Żelawinie-Jelitach, stanowiących wspólny majątek z Ostrówkiem, znajdowała się Królewska Komora Solna, a w czasach zaborów – austriacka Komora Celna. W latach 70. XVIII wieku Żelawin znika praktycznie z wszelkich zapisów, ustępując miejsca odherbowej nazwie Jelita (Lelita), a potem Kępie Glinieckiej i Glinkom.
Dziś jedynym śladem po dawnej, średniowiecznej wsi jest jezioro Żelawino (gwarowo zwane Zielowino) należące również obecnie do rodziny Gawinów. Przylegające do niego od wschodniej strony cyplowate wyniesienie, zwane powszechnie Kopcem, jest miejscem zidentyfikowanego archeologicznie średniowiecznego gródka (Żelawin-Grodzisko), należącego przynajmniej od XV wieku do rodu Żelawskich.
Glinki-Julianów, Jezioro Żelawino (Zielowino) w starorzeczu Wisły
Gawinowie po raz pierwszy notowani są w Glinkach w 1668 roku, a więc od samego początku zachowanych metryk ówczesnej parafii Nowa Jerozolima (Góra Kalwaria). Obok formy nazwiska Gawin pojawiają się też wymiennie przydomki Staniaszek/Stankowicz i Rosłon/Rosłonek, stanowiące patronimiczne formy wywodzące się od imion Stanisław i Rosłan (Gawinowie). Badania genetyczne pokazały, że Stanaszkowie z Żelawina i Rosłonkowie z pobliskiej wsi Rosłonki (dziś część Ostrówca) są częścią rodziny Gawinów. Mnogość Gawinów, Stanaszków i Rosłonków (ale też nieco dalszych krewniaków Jobdów-Kurzawów i Skibów) w Żelawinie i pobliskich Glinkach dowodzi również, iż rodziny te (czy raczej rodzina) były tu zasiedziałe przynajmniej od XVI wieku, a zapewne i od czasów średniowiecznych.
Glinki par. Nowa Jerozolima, 1668 r. Stefan, syn Wita i Zofii Gawinów
Żelawin par. Nowa Jerozolima, 1678 r. Ślub Kazimierza Stanaszka i Ewy Puchały. Świadkiem na ślubie jest m.in. pierwszy burmistrz Nowej Jerozolimy Jan Berniewski oraz brat pana młodego – Stanisław Stanaszek, mieszczanin z Nowej Jerozolimy.
Ostrówiec czyli wieś Rosłanki w par. Karczew, 1734 r. Chrzest jednego z tamtejszych mieszkańców z rodziny Fijków
Nazwiska Stanaszków i Rosłonków (Rosłanków) mają zatem charakter odimienny, a prawdopodobnymi przodkami tych rodzin byli nieznani nam bliżej – Stanisław (Stanek) i Rosłan Gawinowie. Wiele też wskazuje, że wspominana wyżej nakonieczna szlachta, zamieszkująca części ówczesnego Żelawina, miała związek z rodziną Gawinów herbu Jelita, których przedstawicielem mógł być notowany w 1539 roku czerski przewoźnik książęcy Andrzej Jelito.
Gniazda rodowe Stanaszków, Rosłonków i Gawinów wywodzących się ze wspólnego przodka, żyjącego w pocz. XVII wieku (mapa Heldensfelda z 1801 r.)
Warto w tym miejscu dodać, że na Podlasiu niedaleko Brańska w parafii Topczewo przynajmniej od końca XV stulecia istniała wieś Gawiny, nazwana tak na cześć pierwszych rycerzy o tym nazwisku, osadzonych tu zapewne przez książąt mazowieckich.
Wieś Gawiny, przykładowy dokument dotyczący rycerzy z tej wsi z 1567 r.
Od połowy XVII w. wieś nazywana jest Gawiny Topczewo (prawdopodobnie wtedy przejęli ją Topczewscy), ma też dwie części: Gawiny Raje i Gawiny Piekło, co jest typowe dla wsi drobnoszlacheckich. W drugiej połowie XVII w. mieszkali tu m.in. Topczewscy (używający niekiedy przydomka Gawin), Zakrzewscy, Popławscy, Szostak Ostrowscy, Zdroykowscy i Pierzchałowie.
Wsie Gawiny Piekło i Gawiny Raje (Mapa Pertheesa, 1795 r.)
W XIX w. podziały zanikają i znów występuje jedynie wieś Gawiny Topczewo należąca do gubernii grodzieńskiej, powiatu bielskiego i gminy Malesze.
Wieś Gawino (Gawiny) na Mapie Topograficznej (1839)
W czasach II RP powrócono do pierwotnej nazwy Gawiny. Było tu wówczas 11 domów i 58 mieszkańców, wyłącznie katolików. Według informatorki (urodzonej w 1939 r. w Gawinach) w skład wsi wchodził Gawinowski Las, tereny po Gościniec i po Dworskie, a także Wieska „za drogą w olszynie”, gdzie prawdopodobnie znajdowała się dawna część wsi Gawiny Piekło. Mieszkańcy Topczewa idąc na swój cmentarz mówili, że idą „pod Gawiny”. We wsi przed II wojną światową mieszkali: Topczewscy, Falkowscy, Olszewscy i Zakrzewscy.
Gawiny par. Topczewo na mapie z 1922 r. (WIG)
Pierwsi tamtejsi rycerze, pieczętujący się herbem Jelita, używali w 1528 r. znanej z Żelawina dziedzicznej formy odojcowskiej Stankowicz (Stańko Stary, Hrehor Stankowicz, Bartosz Stańkowicz, Stank Hryhorewicz, Stanisław Szyszka), przechodząc potem płynnie w nazwisko Gawin (1580 – Marcin syn Grzegorza Gawina, Mikołaj syn Stanisława; 1594 – Gawinowie: Bartłomiej, Wawrzyniec, Andrzej, Aleksander, Mateusz, Stanisław, Prokop, Wojciech, Sebastian, Józef, Leonard, Jan, Marek, oraz Marcin syn Grzegorza, dziedzice na Gawinach).
Rycerze z Gawin zanotowani w spisie pospolitego ruszenia ziemi bielskiej z 1528 r.
Herb Gawinów – Jelita (Koźlarogi) na pieczęci Tomisława z Mokrska z 1316 roku
Gawinowie z Podlasia w ciągu wieków stracili swoje prawa szlacheckie, nie wspominają o nich Herbarze, nie ma ich wśród szlachty, która dowiodła szlachectwa. Pasuje to również do określenia nakonieczna szlachta odnoszącego się do dawnych mieszkańców Żelawina-Stankowa Wągrodów i Jelit, zredukowanych już wtedy do poziomu kmieci.
Słownik Staropolski (t. 8, s. 572) przytaczający fragment zapisu z Żelawina z 1450 roku o nakoniecznej szlachcie
Póki co nie wiadomo skąd przyszli Gawinowie, którzy założyli podlaską wieś Gawiny. Wiadomo jednak, że znaczna część drobnego rycerstwa przybywała właśnie z ziemi czerskiej. Jeden z tropów prowadzi też na pogranicze śląska i Małopolski. W 1518 roku wzmiankowany jest bowiem Stanisław Gawin z Puńczyc (Pińczyce w gm. Koziegłowy) herbu Jelita (Koźlarogi), który być może jest protoplastą Gawinów ze wsi Gawiny na Podlasiu (sąsiadujący z nimi ród Boguszów również przybył tu z Małopolski), a może też i Gawinów z Żelawina, używających również przez stulecia nazwiska powstałego od formy patronimicznej (Stankowicz/Stanaszek – syn Stanisława Gawina). W księdze radzieckiej miasta Starej Warszawy odnotowano, że w latach 1496-1500 właścicielem domu był niejaki Stanislaus Gawyn, być może tożsamy ze wspomnianym rycerzem z Puńczyc.
Wieś Gawiny, gm. Wyszki, pow. bielski, w. podlaskie
W XVII wieku Gawinowie z Urzecza zamieszkiwali przede wszystkim Żelawin oraz jego część zwaną Jelita, stanowiącą trzon późniejszej Kępy Glinieckiej i niezasiedlonych dziś kęp wiślanych w pobliżu Góry Kalwarii (obecnie wieś Glinki). Najstarszym znanym przodkiem tej rodziny był Wit Gawin (ur. 1640), który z żoną Zofią doczekał się czterech synów: Stefana (ur. 1668), Grzegorza (ur. 1671), Jana (ur. 1673) i Pawła (ur. 1676).
Glinki par. Nowa Jerozolima, 1668 r. Stefan, syn Wita i Zofii Gawinów
Co ciekawe trzej ostatni synowie Wita i Zofii (zwanej też czasem Łucją) przyszli na świat nie w Glinkach, ale w oddalonej o 20 kilometrów wsi Grochowa w parafii Jazgarzew, gdzie rodzina przeniosła się ok. 1670 roku. Potomkowie Grzegorza i Pawła osiedli w Bogatkach i Pęcherach, natomiast najstarszy syn Stefan (ur. 1668) powrócił na ojcowiznę do nadwiślańskich Glinek i Żelawina. W świetle ówczesnych stosunków feudalnych zastanawiająca jest łatwość przemieszczania się rodziny Wita Gawina, co pośrednio być może świadczy o ich wolności osobistej.
Nieistniejący drewniany kościół w Jazgarzewie w pocz. XX w. (zbiory TOnZP)
Przebadana genetycznie gałąź rodziny wywodzi się od najstarszego syna Wita, Stefana Gawina (ur. 1668) i jego żony Krystyny, którzy z kolei mieli dwóch synów – Wojciecha i interesującego nas Wawrzyńca, urodzonego 13 sierpnia 1704 r. w Górze Kalwarii. Wawrzyniec wraz z żoną Ewą doczekali się Franciszka Gawina, urodzonego 2 października 1739 r. w Żelawinie.
Żelawin (Zielawin) par. Góra Kalwaria, 1739 r. Akt urodzenia Franciszka Gawina syna Wawrzyńca i Ewy
Franciszek Gawin miał dwie żony – wdowę Magdalenę Kamasz(ewską) i Mariannę Łuczak, z którymi doczekał się licznego potomstwa, w tym Piotra (ur. 1789).
Glinki par. Góra Kalwaria, 1789 r. Akt urodzenia Piotra Gawina syna Franciszka i Marianny
Piotr Gawin (ur. 1789, zm. 1846), podobnie jak ojciec, również miał dwie żony – wdowę Franciszkę Ochocińską (ur. 1795) oraz daleką krewniaczkę Mariannę Stanaszek (ur. 1809) z Kępy Glinieckiej.
Glinki par. Ostrówek, 1831 r. Akt ślubu Piotra Gawina i Marianny Stanaszek
Z pierwszą dochował się dwóch synów – Jana (ur. 1815, zm. 1853) i Franciszka (ur. 1817, zm. 1878), z drugą natomiast – Antoniego (ur. 1840, zm. 1892). Potomkowie Jana i Antoniego w przeważającej większości związali się z pobliskim Dziecinowem oraz warszawskimi Sielcami i Czerniakowem, natomiast rodzina Franciszka Gawina pozostała na ojcowiźnie w Glinkach i Kępie Glinieckiej.
Najstarszy syn Jan (ur. 1815), żonaty z Marianną Lewandowską, miał synów Józefa (ur. 1840, zm. 1885) z Budek Moczydłowskich i Marcina (ur. 1842, zm. 1929) z Piotrowic i Dziecinowa.
Glinki par. Ostrówek, 1815 r. Akt urodzenia Jana Gawina, syna Piotra i Franciszki z Bąków Ochocińskiej
Marcin Gawin (ur. 1842) w burzliwy czas powstania styczniowego 1863 roku poślubił Agnieszkę Popis, będącą wówczas na służbie w Piotrowicach. Wywodziła się ona z dawnych sołtysów wybranieckich z Dziecinowa (Popisów/Papieskich), co być może spowodowało rychłe osiedlenie się Marcina i Agnieszki w tej wsi.
Pruski paszport Marcina Gawina (ur. 1842) z 1916 r.
Zatrzymajmy się na chwilę przy Marcinie Gawinie… Był on podobno dość majętny, stając się w krótkim czasie po osiedleniu pierwszym dziecinowskim gospodarzem. Miejscowa legenda głosiła, że jego bogactwo wynikało z faktu, iż „byk rogiem wyorał złoto” obłaskawiając Marcina. Wkrótce po powstaniu styczniowym i parcelacji majątków okolicznej szlachty kupił on 19 ha ziemi z dziecinowskiego Folwarku należącego niegdyś do rodziny Daszewskich i wybudował tam dom murowany kryty blachą, co w 2 poł. XIX w. było wielką rzadkością. Jego ziemia uprawna zlokalizowana była „na Urzycu” na tzw. Zapijowni oraz „na górnem” pod Warszówką, czyli tzw. Górki Gawinowskie, wcześniej znane jako Wielkie Góry Warszewickie.
Plan z 1931 r. Czworoboczny układ dawnego gospodarstwa Marcina Gawina w Dziecinowie (murowany dom mieszkalny z gankiem postawiony „po szlachecku” szczytem do drogi, spichrz, chlewy, stodoła i obora)
Dwie główne linie rodowe, których potomkowie żyją do dziś, wywodzą się od synów Marcina i Agnieszki: Pawła (ur. 1873, zm. 1955) i Antoniego (ur. 1879, zm. 1944). Paweł był w swoim czasie sołtysem leżącego bliżej Piotrowic Folwarku, stanowiącego wówczas odrębne sołectwo.
Kapliczka w Dziecinowie-Folwarku ufundowana w 1925 r. przez Pawła i Mariannę Gawinów (fot. I. Kamać).
Żona Pawła Gawina – Julianna z Madejów – z dziećmi, lata 40. XX w. W tle typowy dla gospodarstw na Urzeczu „chruściany” płot.
Najmłodszy syn wspomnianego wyżej Piotra Gawina i Marianny ze Stanaszków – Antoni (ur. 1840), żonaty z Rozalią Strzyżewską oraz z Rozalią Cygan, zamieszkał w Mikówcu, Sielcach i Radzyniu (Radzinie), gdzie przychodziły na świat jego dzieci: Jan (ur. 1867), Stanisław (ur. 1871), Franciszka (ur. 1875), Józefa (ur. 1878) po mężu Oszczędłowicz, Wiktoria (ur. 1883) po mężu Gizak.
Glinki par. Ostrówek, 1840 r. Akt urodzenia Antoniego Gawina, syna Piotra i Marianny ze Stanaszków
Najliczniejsza rodzina pozostała po średnim synu Franciszku Gawinie (ur. 1817), który jak wspomniano wyżej pozostał w Glinkach na starym, rodowym siedlisku. Miał on aż trzy żony: Magdalenę Krzemińską, Agnieszkę Stawikowską oraz Katarzynę z Biczyków Żajewską. Z ostatnią z nich doczekał się trzech synów, Józefa (ur. 1859), Jana (ur. 1862) i Antoniego (ur. 1864), protoplastów wszystkich gałęzi tego rodu żyjących obecnie w Glinkach. Przyjrzyjmy się im nieco bliżej…
Glinki par. Ostrówek, 1840 r. Fragment aktu ślubu Franciszka Gawina i Magdaleny Krzemińskiej
Józef Gawin (ur. 1859), żonaty z Katarzyną Molak i mieszkający pod adresem „Glinki 13”, miał następujące dzieci: Józefa (ur. 1883) żonatego z Honoratą Bączek, Władysława (ur. 1887) żonatego z Rozalią Kluczyk, Helenę (ur. 1891) po mężu Górską, Stefana (ur. 1894) żonatego z Kazimierą Drewicz, Juliannę (ur. 1896), Stanisławę (ur. 1900) po mężu Raszka i Stanisława (ur. 1905) żonatego z Genowefą Molak.
Władysław Gawin (ur. 1887), syn Józefa i Katarzyny, w 1911 roku jako żołnierz zawodowy 11 Pskowskiego Pułku (pierwsze zdjęcie po prawej, drugie po lewej)
Po lewej Stanisław Gawin (ur. 1905), syn Józefa i Katarzyny, z kolegą z wojska Tadeuszem Drewiczem
Jan Gawin (ur. 1862), żonaty z Zofią Bąk z Piotrowic, mieszkał w Glinkach, a potem na tzw. Kopcu nad jeziorem Żelawino w Julianowie, gdzie znajdowało się pierwotne gniazdo całej rodziny. Jego dzieci to: Feliks (ur. 1890) żonaty z Katarzyną Stawikowską, Jan (ur. 1899) żonaty z Felicją Kępką, Bolesław (ur. 1905), Gabriela (ur. 1910) po mężu Łuczak oraz Genowefa (ur. 1912) po mężu Piekarz.
Dom Jana Gawina (ur. 1862) w Glinkach, w którym mieszkali jego synowie Feliks i Jan (na zdjęciu)
Jan Gawin (ur. 1899), syn Jana i Zofii
Bolesław (ur. 1905) i Feliks (ur. 1890), synowie Jana i Zofii Gawinów
Bolesław Gawin (ur. 1905), syn Jana i Zofii
Ostatni z braci, Antoni Gawin (ur. 1864), żonaty był z Rozalią Molak i mieszkał w Glinkach. Jego dziećmi byli: Władysława (ur. 1885) po mężu Strzyżewska, Helena (ur. ok. 1887) po mężu Malczyk, Stanisław (ur. 1891) żonaty z Anielą Łuczak, Cecylia (ur. 1894) po mężu Molak, Wacław (ur. 1896) żonaty z Anną Siejką, Julianna (ur. 1899) po mężu Trzaskowska, Aniela (ur. 1904) po mężu Książek a potem Kasprzak i Bronisława (ur. 1907) po mężu Żelazo.
WYNIKI TESTU DNA
Wyniki szczegółowego testu DNA (BigY-500) pokazały, że rodzina Gawinów przynależy do GRUPY POŁUDNIOWOBAŁTYCKIEJ, będącej częścią haplogrupy R1a z mutacją końcową BY50754 datowaną na ok. 1600 rok. Dzielą oni tę mutację razem z rodzinami Stanaszków i Rosłonków, co jest dowodem na ich historyczne pokrewieństwo. Nieco wcześniejszymi ich krewniakami są również rodziny Jobdów (Kurzawów) i Skibów, mające dość późne nazwiska o charakterze przezwiskowym.
Przebadana została również linia dziecinowska rodziny Gawinów (po Marcinie ur. 1842), której wspólnym przodkiem z linią gliniecką był Piotr Gawin (ur. 1789). Wynik testu był identyczny.
Test genetyczny pokazał, że zanim Gawinowie przybyli na ziemię czerską zamieszkiwali bliżej nieokreślone tereny Europy północnej pogranicza Niemiec i Polski (Pomorze Przednie, Meklemburgia, Kaszuby, Wielkopolska), gdzie rozsiedliła się ludność z wcześniejszą mutacją R1a-YP314.
Rodziny wywodzące się z wczesnośredniowiecznej mutacji R1a-YP314
Dotychczasowe ustalenia każą nam zatem dopatrywać się przodków Gawinów w zgermanizowanym świecie Słowiańszczyzny Połabskiej, co jednak wcale nie wyklucza ich średniowiecznych powiązań z drobną, mazowiecką szlachtą.
Wyniki testu genetycznego w projekcie FTDNA (GRUPA 8A-5) oraz na stronie urzecze.pl (GRUPA 11E). Szczegóły badań genetycznych naszego „klanu” znajdują się TU: https://urzecze.pl/yp1363/