Pochodzenie ludności nadwiślańskiego Urzecza – badania genetyczno-genealogiczne
Genealogia genetyczna przeżywa obecnie swoisty renesans, będąc najskuteczniejszą metodą do rozpoznania naszego pochodzenia zarówno w sensie etnicznym (narodowościowym), jak też ustalenia kierunków migracji (przemieszczania się przodków) i realnych powiązań pomiędzy poszczególnymi rodzinami.
Zachęcamy wszystkich rodowitych mieszkańców Urzecza do zamówienia testu DNA połączonego z wnikliwymi poszukiwaniami genealogicznymi. W niedrogi sposób będą mogli Państwo zweryfikować rodzinne legendy i dowiedzieć się o prawdziwym pochodzeniu swoich przodków, z rodzin, które są jednocześnie ważne dla całego naszego regionu. Testy dotyczą wyłącznie kwestii genealogicznych a nie np. zdrowotnych.
Dotychczas na Urzeczu przebadało się w ten sposób ponad 200 osób, co stanowi ponad połowę wszystkich interesujących nas rodzin. Wciąż jednak brakuje nam wiedzy o wielu starych tutejszych familiach, takich jak Bojańczykowie, Golikowie, Jagnyziakowie, Nogalowie, Osuchowie, Retmanowie, Rębkowscy, Stawikowscy, Sucheccy, Świńczakowie, Trzepałkowie czy Tywonkowie… Końcowym efektem Projektu będzie publikacja „Pochodzenie ludności nadwiślańskiego Urzecza” z wnikliwą analizą poszczególnych rodzin.
Podstawą mojego genetyczno-genealogicznego Projektu (wersja elektroniczna z bazą dotychczasowych wyników testów znajduje się tu: https://urzecze.pl/haplogrupy/) jest ustalenie pochodzenia rodzin, które od pokoleń zamieszkują tereny Urzecza, gwarowo zwanego Łurzycem, czyli wąskiego pasa zalewowego Wisły, rozciągającego się po obydwu jej brzegach, pomiędzy dawnymi ujściami Pilicy i Wilgi a mokotowskimi Siekierkami i prawobrzeżną Saską Kępą. Projekt dotyczy zatem wszystkich mieszkańców nadwiślańskich części dzielnic Warszawy – Mokotowa, Wilanowa, Wawra i Pragi Południe, a także części powiatów: piaseczyńskiego (gm. Konstancin-Jeziorna, Góra Kalwaria), otwockiego (gm. Józefów, Otwock, Karczew i Sobienie-Jeziory) oraz garwolińskiego (gm. Wilga). Mile widziani są również mieszkańcy gmin sąsiednich, leżących w strefie przemieszania z ludnością wyżej położonych terenów tzw. Polesia (m.in. z gmin Kołbiel, Osieck, Celestynów, Wiązowna) oraz lewobrzeża Wisły (gm. Warka, Chynów, Prażmów). Mieszkańcy Baniochy czy Wiązowny byli bowiem bardziej związani z Urzeczem i handlem wiślanym (m.in. spławem drewna) niż to się dzisiaj może wydawać…
Przedmiotem naszych badań jest chromosom Y, dziedziczony w praktycznie niezmienionej formie TYLKO w linii męskiej, a więc z ojca na syna. Nie dowiemy się zatem nic o pochodzeniu naszych babek, prababek czy dziadków od strony matczynej. Informacja skoncentrowana jest bowiem WYŁĄCZNIE wokół genezy genealogiczno-genetycznej testowanego nazwiska. Jeśli zatem bada się Kozłowski to otrzyma on informację tylko o Kozłowskich…
Testy chromosomu Y (tj. Family Finder czy BigY-700) pozwalają nam na oznaczenie tzw. haplogrupy (np. R1a, R1b czy N1c), czyli grupy genetycznej charakterystycznej dla danej ludności i terenu (Germanie, Słowianie, Ugrofinowie itd.). Jak można zauważyć (por. Ryc. 1) haplogrupy te wytworzyły się w głębokim paleolicie, 20, 30 czy 40 tys. lat temu…
Ryc. 1 Haplogrupy występujące na świecie począwszy od A do S. W Polsce dominuje haplogrupa R1a (diagram wg Ł. Łapińskiego)
Poszczególne haplogrupy (N1c, R1a, E1b) posiadają charakterystyczne dla siebie mutacje „założycielskie”, np. R1a – mutację M198, zaś R1b – mutację M269, które zadecydowały o rozejściu się tych wielkich gałęzi w przeszłości. Co ciekawe mutacje te (czyli niewielkie błędy kodowania) zawsze tworzyły się jednorazowo co oznacza, że wszyscy ich nosiciele zawsze są potomkami jednej osoby, u której dana mutacja się wytworzyła. Mutacje te powstawały (i wciąż powstają) średnio 2-3 na 100 lat co sprawia, że haplogrupy (np. R1a) rozdzielane są na wiele, dobrze datowanych w czasie podgałęzi (por. Ryc. 2).
Ryc. 2 Podział wewnętrzny haplogrupy R1a, rozdzielanej przez poszczególne mutacje (wg Ł. Łapińskiego).
Jak można się domyśleć, bardzo ważnym etapem testowania jest ustalenie, na której gałązce wewnątrz danej haplogrupy „siedzi” nasza rodzina, a więc rozpoznać konkretną mutację (np. haplogrupa R1a z mutacją L260). Właśnie takimi mutacjami można sprawdzić np. czy rodzina X wywodzi się od tego samego przodka co rodzina Y. Tak jak bowiem powiedziano wyżej wszystkie mutacje zawsze tworzyły się jednorazowo, a więc wszystkie rodziny, które posiadają daną mutację (np. L260+) zawsze wywodzą się od JEDNEGO wspólnego przodka w linii męskiej.
Określenie gałązki rodowej (mutacji) pozwala nam zatem na łączenie poszczególnych rodzin w klany rodowe lub plemiona o wspólnym przodku, kiedy to jeszcze nasze nazwiska miały niewielkie znaczenie, gdyż powszechnie dominowały imiona (np. Jaśko, Stańko), przezwiska odzawodowe (np. Rybak, Krawczyk) lub formy odojcowskie (np. Szczepaniak, Augustyniak). Po zrobieniu szczegółowego testu DNA może się nagle okazać, że okoliczne rodziny to nasi bliscy krewniacy, choć już z innymi nazwiskami…
Dotychczas na podwarszawskim Urzeczu wydzielono kilkanaście grup genetycznych, czyli wspomnianych wyżej haplogrup (por. Ryc. 1). Dominują u nas grupy bałtosłowiańskie (R1a) i germańskie (R1b), ale też normańskie (I1), staroeuropejskie (E1b, I2a, J2b) i ugrofińskie (N1c). Nadrzędnym celem naszego Projektu jest zatem określenie czy współcześni mieszkańcy Urzecza to potomkowie mazowieckich rodzin miejscowych, czy też rodów napływowych, w tym flisaków lub olędrów.
Ryc. 3 Test DNA wskaże nam do jakiej grupy regionalno-etnicznej (haplogrupy) przynależy nasza rodzina.
Jak można zauważyć na diagramie (Ryc. 3) u prawie 60% ludności z Urzecza, ale także u mieszkańców innych części Polski, rozpoznawana jest haplogrupa R1a, której poszczególne warianty związane są z Polanami, Pomorzanami, Połabianami, Bałtami, ludnością scytyjską, karpacką czy wikingami (Normanami). Wszystkie „gałązki” haplogrupy R1a rozdzielane są przez wspomniane wyżej mutacje (np. M458 i Z280), związane z grupami etnicznymi żyjącymi na danym terenie i w danym czasie (por. Ryc. 2).
Rozprzestrzenienie geograficzne testowanych rodzin oraz ich przynależność etniczna pozwalają na śledzenie procesów migracji (zob. Ryc. 4) i kierunków zasiedlenia poszczególnych terenów. Test DNA pozwoli nam zatem odnaleźć hipotetyczną prakolebkę pochodzenia naszych męskich przodków.
Ryc. 4 Zestawienie przetestowanych rodzin z przykładowej „połabskiej” podgałęzi R1a z mutacją S18681
ILE TO KOSZTUJE I JAKI TEST WYBRAĆ?
Aktualnie wszystkim początkującym polecamy zamówienie testu Family Finder z firmy FTDNA, który kosztuje jedynie 79$, a w promocji 49-59$. Test Family Finder jest testem autosomalnym. Pozornie nie dotyczy on zatem interesującego nas chromosomu Y, ale pozostałych par chromosomów odpowiedzialnych za dziedziczenie cech z wszystkich linii rodowych mniej więcej do 6-8 pokolenia wstecz. Jest to badanie, które może pomóc nam też odnaleźć nowych krewnych (baza danych) oraz dowiedzieć się skąd przybyli nasi różni przodkowie, nie tylko w linii męskiej. Mapa pokazuje nam pierwotne miejsca zasiedlenia naszych przodków związane z częstością występowania danego genu w terenie.
Polecany test Family Finder od niedawna pozwala nam również na ustalenie naszego chromosomu Y. Co najważniejsze nie dowiemy się wyłącznie o posiadanej haplogrupie (np. R1a, I1a), ale także o przybliżonej mutacji (np. R1a-L260, R1b-U106) sięgającej okresu wpływów rzymskich a nawet średniowiecza! Jest to zatem aktualnie najtańsza opcja dla całkiem pokaźnej wiedzy o przodkach.
Wszyscy, którzy zamierzają uzyskać bardziej szczegółowe informacje o swojej rodzinie powinni zdecydować się na test pełnogenomowy (WGS). Tylko w ten sposób otrzymamy komplet naszych mutacji (SNP) od zarania dziejów aż do czasów nowożytnych, łącznie z mutacjami prywatnymi, charakterystycznymi wyłącznie dla testowanej rodziny. W ten sposób uzyskamy zatem naszą haplogrupę wraz mutacją końcową (np. R1a-YP5509) i wszelkimi powiązaniami z innymi genetycznymi krewniakami. Aktualnie polecamy test BigY-700 z firmy FTDNA, który w promocji kosztuje 399$ (standardowo 449$). UWAGA! Jeśli ktoś już wcześniej zrobił test Family Finder w tej samej firmie nie musi ponownie pobierać próbki, a jedynie domówić (zrobić przelew) test BigY-700 za niższą kwotę 359$.
UWAGA, UWAGA!!!
Do każdego testu (obojętnie czy Family Finder czy BigY-700) należy doliczyć 9.95$ za przesyłkę, a także 9.50 zł cła pobieranego na poczcie przy odbiorze przesyłki w Polsce. Aktualnie całkowity koszt testu w promocji wynosi zatem ok. 250 zł (kwota zależna od kursu dolara).
JAK ZROBIĆ TEST?
Jeśli chodzi o sam test to jest on bardzo prosty i w żaden sposób nie odczujemy go fizycznie. Polega on bowiem na pobraniu próbki śliny zawierającej nasze DNA, co zajmie nam krótką chwilę… Wskazówki techniczne: Test powinno wykonywać się co najmniej 30 minut po jedzeniu i piciu. Przeprowadza się go dwa razy powtarzając te same (niżej opisane) czynności.
- Wyjmij delikatnie z opakowania wymazówkę (patyczek), włóż ją do ust od strony szczoteczki i mocno pocieraj wnętrze pierwszego policzka, obracając wymazówkę przez ok. 60 sekund, tak aby zebrać najwięcej materiału (śliny)
- Umieść wymazówkę w pustej szklance (szczoteczką do góry!) i pozostaw do wyschnięcia przez ok. 30 minut (aby uzyskać najlepsze wyniki, próbki muszą być całkowicie suche)
- Powtórz te czynności na drugim policzku używając drugiej wymazówki (pamiętaj, że próbki nie mogą się dotykać w szklance)
- Kiedy próbki wyschną weź każdą wymazówkę i umieść ją delikatnie z powrotem w dołączonych opakowaniach, a następnie zamknij je używając do tego znajdującego się na końcu samoprzylepnego paska
- Umieść zapieczętowane opakowania w dostarczonej kopercie zwrotnej z już napisanym adresem laboratorium FTDNA w Houston/USA
- Do próbek dołącz wypełnioną zieloną karteczką z podstawowymi informacjami i podpisem wyrażającym zgodę na test.
- Zaklej kopertę i wyślij na poczcie listem zwykłym priorytetowym do USA (10 zł)
Wyniki testów
Wyniki testu Family Finder znane są po ok. 1-2 miesiącach, zaś wyniki testu pełnogenomowego BigY-700 po ok. 3-5 miesiącach od czasu otrzymania próbki przez laboratorium. Przy zamówieniu testu każdorazowo otrzymamy numer testu (Kit No.) i hasło (Password) co pozwoli nam zalogować się na własnej stronie testu TU. Po zalogowaniu się na stronie prosimy niezwłocznie dołączyć próbkę (zakładka Join Project) do naszego projektu na FTDNA „URZECZE. The Vistulan Riverside – an ethnographic micro-region near Warsaw” zarządzanego przez dr. Łukasza Maurycego Stanaszka. Wszystkie wyniki testów z Urzecza będą też opisane i dostarczone zainteresowanym w języku polskim przez administratora projektu.
Baza YFull
Otrzymane „surowe” wyniki testu BigY-700 (w postaci tzw. pliku BAM lub VCF) warto przenieść do ogólnoświatowej bazy YFull, zamawiając interpretację testów nowej generacji za jedyne 49$ TU. To pozwoli na precyzyjne wychwycenie najmłodszych mutacji i ich porównanie z osobami testującymi się w różnych korporacjach, a nie tylko w FTDNA. Państwa próbka znajdzie się, gdzieś na drzewie rodowym TU.
NAJWAŻNIEJSZE NAZWISKA DO TESTÓW
Na koniec zamieszczamy najważniejsze nazwiska z Urzecza niezbędne do pomyślnego zakończenia Projektu badań genealogiczno-genetycznych naszego regionu. Kolorem niebieskim zaznaczono rodziny, które wykonały już test, a kolorem czerwonym nazwiska wciąż poszukiwane. Poznaj swoich przodków, przejdź na niebieską stronę mocy 🙂
Adamczyk (Sobienie), Ajdacki/Hajdacki, Ambroziak, Andrzejak, Andrzejewski, Augustyniak, Badura, Banasiewicz, Baran, Barejka, Bator/Batorowski, Bawolik, Bąbik/Bombik, Bączek, Bąder/Bonder, Bąk, Bednarczyk, Białowąs, Biczyk, Biedrzycki, Bielecki, Biernacki, Bobisz/Bobis, Bocian, Bo(g)dalski, Bogdan, Bogucki, Bojańczyk, Borkowski, Borowski (Brześce, Służew)/Borowski (Otwock M.), Budyta, Bugalski, Bukat, Bukowiński, Burkowski, Bursa, Cacek, Cacko, Chmiel, Chodas, Chodzeń, Choim, Chojka, Chruściel, Chyliński, Cichecki, Cepiak, Ciara, Cybulski, Cygan, Cynak/Cinak, Czasak, Ćwiek, Danielewski, Dąbrowski (Bielawa)/Dąbrowski (Karczew), Deczewski, Derus, Dobosz, Domański, Dominik, Dominiczak, Drewicz, Drewniak, Dubiński, Dudzicki, Dudzik, Durka, Dylicki, Ejneberg, Fabianiak, Fiejka/Fijka, Figura, Firląg/Firlong, Floriańczyk, Frelek, Galas, Galej, Garnuch, Gass/Goss, Gawin, Gawłowski, Gawroński, Gawryszewski, Gil/Gilak, Glinka, Gliński, Gładecki, Golik, Goliszewski, Gołąbek, Gontarski, Goździkowski, Góral/Góralczyk, Górski, Grzanecki/Grzanka, Grzegrzółka, Grzela, Grzelec, Grzywacz, Grzywka, Gut/Gutt, Guz, Gwara, Gwardys, Iwanowski, Jabłoński, Jagnyziak, Jakubowski, Janek, Jankowski, Jantz (Jans), Jarosiński, Jarosławski, Jarosz, Jaworski, Jeleń, Jesiotr, Jęda/Jenda, Jobda, Kabala, Kabulski, Kacprzak/Kasprzak, Kaczor, Kałdunek, Kałuski, Kamać, Kamiński, Kanabus, Kanak, Karaś, Karaszewski, Karniewski, Kazimierski, Kazubski, Keller, Kędziorek, Kępka, Kępski, Kielak, Kiliszek/Kieliszek, Klimek/Klimczak, Kloch, Kluczyk, Kłos, Kłoszewski, Kobiałka, Kobus, Kochman, Kociszewski, Koczyk, Kołodziej, Kołodziejczak, Komosa, Konieczny, Kopka, Kopyt, Kordas, Kosiarka, Kosek, Kosycarz, Kośmicki, Kowalczyk, Kowalski, Kozłowski (Nadbrzeż)/Kozłowski (Dziecinów), Krasnodębski, Krawczyk, Król/ Królak, Krupiński, Krysa, Krzemiński, Krzycholik/Krzychalik, Książek (Wola Karczewska)/Książek (Dziecinów)/Książek (Ostrówiec), Kucharski, Kuć, Kulczyk, Kuranowski, Kurdel, Kurecki, Kurek, Kurkiewicz, Kurzawa, Kutwa, Kuźmiński, Kwiatkowski, Lasecki, Laskowski, Laskus, Latoszek, Lech, Lemieszka, Lempkowski, Lenart/Lenarcik/Lenarczyk, Lepianka, Lesiak, Leśniewski, Lewandowski, Lichmira, Lichocki, Lis, Łasak, Łuczak, Łukasik, Łysiak, Madejak, Madeński, Magdziarz, Majewski, Makulski, Malec/Malczyk, Małkowski, Marchewka, Marciniak, Marczak, Markowski, Masi(a)k, Masny, Materzyński, Matyjasiak, Mazek, Milewski, Młot, Młotek, Młynarczyk, Moczulski, Molak, Mroziak, Mrówka (Bielawa)/Mrówka (Świdry Wielkie), Murawiński/Morawiński, Nagot, Nagórka, Należyty, Nerka/Nerek/Nyrka, Niedziółka, Niziołek, Nogal, Nojek, Nowosielski, Obuchowicz, Odoliński, Okrasa, Olender, Olszanka/Olszanko, Olszewski (Karczew)/Olszewski (Czersk), Opaliński, Oraszka, Orlik, Osęka, Osiadacz, Osuch/Osuchowski, Paczesny, Pakuła/Pakulski, Pałyska, Papież, Pełda, Penconek, Pernal, Piekarniak, Pielak, Pietrucha, Pietz, Pijarczyk, Pindara, Plewka, Płaczek, Podgórzak/Podgórski, Podraza/Ruczkowski, Popis, Potyrała, Przybysz, Puchała, Pyrka, Pyzel/Pyziel, Racki/Radzki, Ranisz/Ranis, Raszka, Rawski, Rechnia/Rechnio, Regulski, Retman, Rębkowski, Rombel, Rosłon, Rosłonek, Rosłoniec, Rozum, Rozumek/Cipka, Rutkowski, Rybarczyk, Rytka/Rytko, Sabała, Sabat, Sado/Sadzik/Sadowski, Sadowski, Salamonowski, Samborski, Sankowski, Sasin, Sekuła, Serafin, Sibilski, Siejka, Siekierzyński, Sielski, Sierpiński, Sikora, Sitek, Siwak, Skarbek-Kozietulski, Skiba, Skoczek, Skwara, Słabik, Słowik, Słowinski, Sobeńka, Sobiecki, Sobotka, Sokołowski, Sosnowski, Stanaszek, Staniaszek, Staniszewski, Stańczyk, Staros, Stasiak, Stawikowski, Sternik, Strzeżek, Strzyżewski, Stolarczyk, Suchecki, Swacik, Sychowiec, Szczepaniak, Szczepłek, Szewczyk, Szklarz/Szklarczyk, Szostak, Szulecki, Szumidło, Szymański, Szynkiewicz, Szyper, Szyszka, Ślązak, Świderski, Świerlikowski, Świńczak, Talarowicz, Tkaczyk, Tolak (Mętrak), Tracz/Traczyk, Trojanek/Trojanowski, Trzaskowski, Trzepałka, Trzewik, Trzoch, Tywonek, Ukleja (Okleja), Urbaniak, Urbański, Uśniacki, Utrata, Uzarski, Walicki, Waligóra, Walkiewicz, Warda, Wardecki, Warszywka, Wasążnik, Wasilewski, Wawer, Wawrzynowski, Węcławiak/Wencławiak, Węgiełek, Węgrzynek, Wicik, Widłak, Wieczorkowski, Wierzbicki, Wiewióra, Wilk/Wilczak, Winiarek, Wirtek, Wiśniewski, Wiśniowski, Witan, Witkowski, Wojciechowski, Wojdat, Wolfram, Woźniak (Wilga, Zakrzew)/Woźniak (Wólka Gruszczyńska), Wójcik, Wróbel/Wróblewski, Wrzosek, Zając, Zakrzewski, Zalewski, Zapaśnik, Zaręba/Zaremba, Zaron, Zawada, Zawadka, Zawistowski, Zduńczyk, Z(i)ębicki, Zieliński, Zwierzyński, Zwoliński, Zych, Żebrowski, Żelazko, Żelazo, Żmudzin, Żołądek, Żywek.
Jeśli jesteś, drogi Czytelniku, przedstawicielem któregoś z wyżej wymienionych starych urzeckich rodów, pomyśl czy nie warto dowiedzieć się o nim czegoś znacznie więcej? Koszt niewielki a wiedza ogromna… Wszystkich chętnych do testów DNA i badań genealogicznych zachęcamy do kontaktu z administratorem Projektu dr. Łukaszem Maurycym Stanaszkiem (email: maurycystanaszek@gmail.com).
Aktualnie testy genetyczne (DNA) zamówiły następujące rodziny:
- Bodalski (Family Finder)
- Cacko (Family Finder)
- Guziewski (Family Finder)
- Janek (Family Finder)
- Karniewski (WGS Dante)
- Kołodziej (Family Finder)
- Mordzonek (BigY-700)
- Pyziel (Family Finder)
- Rosłaniec 2 (Family Finder)
- Salamonowski (Family Finder)
- Sierpiński (Family Finder)
- Uzarski (Family Finder)
- Wencławiak (Family Finder)
- Witan (Family Finder)
- Zawada (Family Finder)
CZĘŚĆ WYNIKÓW TESTÓW DNA MIESZKAŃCÓW URZECZA (BADANYCH W FTDNA):
https://www.familytreedna.com/public/otwock?iframe=yresults
***
Twórcą Projektu oraz jego administratorem jest dr. Łukasz Maurycy Stanaszek, antropolog i archeolog z Państwowego Muzeum Archeologicznego, badacz i odkrywca Urzecza, związany od pokoleń z naszym regionem. Lista nazwisk wszystkich znanych przodków dr. Stanaszka znajduje się TU.
***