Urzecze, Urzyce, Łużyce…
Kornel Kozłowski (1868 r.)
Ustalenie etymologii nazwy podwarszawskiego mikroregionu stanowiło niemały problem badawczy, jako że w źródłach pisanych od XVIII aż po wiek XXI występowała ona w rozlicznych wariantach, m.in. Urzecze, Urzycze, Urzyce, Łużyce. Sytuacji nie ułatwiały pozyskane w terenie informacje etnograficzne, gdyż wymowa interesującego nas miana była zawsze identyczna (Łużyce/Łurzyce). Co ciekawe, również i same charakterystyki Urzecza oraz Łużyc są do siebie bardzo podobne, budząc uzasadnione podejrzenia równoczesnego występowania i nałożenia się obydwu tych nazw. Gwarowe i półgwarowe określenia Łurzyce i Urzyce nawiązywały bowiem do żyznych terenów leżących „u rzeki”, zaś nazwa Łużyce – do „ługów”, czyli podmokłych, nizinnych obszarów nadrzecznych. Z tych właśnie przyczyn w pierwszej publikacji nadwiślańskiego mikroregionu (2012) zdecydowano się na kompromisową, skontaminowaną postać obydwu tych nazw, tj. na mianownikowe „Łużyce”, ale odmieniane jak słowo „Urzecze”, co przyniosło formę „na Łużycu”.
W 2013 roku Ł. M. Stanaszek podjął współpracę z językoznawcami z Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego, specjalistami z zakresu gwar mazowieckich i polskich [prof. Halina Karaś, prof. Dorota Rembiszewska, prof. Janusz Siatkowski]. Wspólna analiza źródeł pozwoliła wówczas na podjęcie ważnych i decydujących ustaleń dotyczących pisowni nazwy regionu, jak też jej stosowania w czasach obecnych. Niezależnym i zgodnym zdaniem w/w naukowców powinno używać się ogólnopolskiej nazwy „Urzecze”, realizowanej gwarowo w tej części Nadwiśla, jako „Łurzyce”. We wszelkich publikacjach nadal zatem można stosować określenia: Łurzyce, na Łurzycu, Łurzycok czy Łurzycanka, z tym że w zapisie przez rz, a nie ż. Jednocześnie ze względu na prawdopodobieństwo mylenia tożsamych brzmieniowo określeń Łurzyce i Łużyce zalecono stosowanie w oficjalnych dokumentach ogólnopolskiej nazwy Urzecze z każdorazowym wyjaśnieniem jej gwarowej realizacji w terenie (Urzecze, gwar. Łurzyce).
Wspomniani badacze uznali, że dawniejsze zapisy podwarszawskiego mikroregionu w formie „Łużyce” wynikały z mylenia tego określenia – podawanego zwykle w wersji mówionej – z powszechnie znanymi Łużycami (niem. Lausitz) na wschodzie Niemiec, kojarzonymi z autopsji lub szeroko dostępnej literatury.
Rok 1879 (Kurjer Warszawski, nr 42)
Nazwie „Łużyce” nad Wisłą przeczy m.in. fakt jej niezmazurzenia (brak zamiany ż na z i co za tym idzie wymowy jako „Łuzyce”), co zdaniem językoznawców dowodzi pierwotnego zapisu przez „rz” (z dawnego r’ miękkiego), które w typowych dla omawianego terenu gwarach mazurzeniu nie ulega, będąc wymawiane jako spółgłoska dziąsłowa (powiemy zatem rzyka, ale nie zeka). Pozyskane w latach 2012-2014 dokumenty z XVIII-XIX wieku w sposób jednoznaczny potwierdziły tezę pochodzenia nazwy mikroregionu od terenów leżących „na urzeczu”.
Sklep „Urzecze” w Otwocku, 1927 r. (Echo Otwockie)